در موضوع درجات فقاهت به معنای عام میتوان سه گروه را برشمرد. بالاترین درجه فقاهت حاصل عرفان و حکمت یعنی شناخت خداوند، آفرینش او و آداب زیست در جوار خداوند است. احکام استنباط شده از این طریق که سرنخ آن از وحی اخذ شده در سایه وحی تشریعی و وحی تبیینی تفصیل و تایید می شود، این درجه از فقاهت منحصر است به چهارده معصوم ع و انبیاء ع. گروه دوم مجتهدانند که فقاهت آنها ناشی از شناخت و تعقل در منابع یعنی کتاب منزل و سخن و طریق گروه اول است. گروه سوم عامه مومنانند که با رجوع به گروه دوم نسبت به احکام و وظایف خود شناخت پیدا می کنند. زیبایی مسیر دینداری اینجاست که در اثر تعقل و تعبد دو گروه اخیر نیز میتوانند با درجاتی به حکمت احکام واقف شوند و بالاتر از آن از طریق شناخت خداوند متعال و لوازم زیست در جوار او در احکام موضوعه صاحب ظن شوند که با توجه به بسته بودن باب وحی تشریعی لازم است این ظن را با ارجاع به طریق معمول فقاهت راستی آزمایی نمایند.
مهدی عرفانی